Gertakarien bi urte baino gehiagotara zein da gaur egungo egoera?
Gaur egungo egoera markatuta dago ibilbide judizialarengatik, momentu honetan Auzitegi Nazionalean sententziaren berrikusketa ospatuko baitda. Auzitegi Nazionala badakigu zer den sententzia eta kondena egin zuen berbera, paso egin zuena errealitateaz, paso egin zuena probetaz, oztopo guztiak jarri zituenak eta salbuespenezko tribunal bat da orduan kontestua egoera horretan dago.
Bistaratze bat ospatuko da urtarrilaren 23 eta 24ean eta bertan sententziari egindako errekurtsoak hausnartuko dira. Bai akusazioak jarritakoak zeintzuak terrorismo eskaerara eta zortzi gazteen kontrako 52 eta 62 urte bitarteko zigor eskaeretara itzultzen direnak; horretan dago bai fiskalia, bai Guardia Zibila (nonnahikoa dena prozesu guztian), bai akusazio partikularra, baita COVITE eta besteak, guztiak horretan nolabait kokatu direlarik eta bestaldetik defentsek egin zuten errekurtsoa, absoluzioa eskatzen duena bai bi urte hauetan eta baita ere epaiketa bertan ikusi zen guztiarengatik; gogoratzearren akusazioaren errelatoa ukatzen zuten bideoak, testigantzak, sinatu gabeko deklarazioak gero ez zirela horrelakoak, jasandako irregularidade eta oztopo guztiak defentsako probak balioztatzeko eta hor ikusi zenaren ondorioz ere oraindikan gehiago absoluzioa eskatzen da guztietarako eta abaniko zabal horretan Audientzia Nazionalaren menpe geratzen da errekurtsoa hausnartzea. Hortaz, momentu honetan judizialki markatzen da barruan daudenen egoera eta kanpoan dagoen neskaren egoera zeren izan daiteke.
Bestalde, gure aldetik lanean jarraitzen dugu muntaiaren desmuntaiean sakontzen, guzti honen atzean dagoen operazio politikoa azalerazteko eta maila batean asmo horiek deusestatzeko. Ezin dugu ibilbide judiziala eta muntaiaren asmoa bera banandu eta lan egin behar dugu bai desmontaia lortzeko bai eta gertatzen ari denaren aurrean justizia exijitzeko.
Gertaeren egunetara hurbilduz, nola hasi zen egoera hau ahalbidetu duen kontakizuna eraikitzen?
Gezurra badirudi ere errealitatea da Altsasuko herritar gehienek, bertan bizi garen gehienek, egoera honen inguruan lehenbizikoz komunikabideengarik izan genuela berri bai eta atxiloketa batzuk eman zirelako.
Nolabaiteko ofentsiba oso bat egon zen. Komunikabide estatal guztiak eta baita Euskal Herriko hainbat komunikabidek hurrengo goizean iada errelato uniboko bat bota zuten, gertaeren 6/8 ordutara. Titularretan jaurti zituztenak bazituzten iada deribatu argi batzuk, pista asko ematen zituztenak: “enboskada” hitza, “ guardia zibilei egindako enboskada bat”… terminologia militarrean kokatuz goizeko bostetan festa egun batean gertatutako zerbaiti buruz aritzeko, gero ere zenbat jende parte hartu zuten, 50 pertsonako datua, zein izan zen zergatia, zeintzuk ziren ondorioak nola gertatu ziren gauzak …bazegoen errelato oso bat 6/8 orduetara gerora herritarrek eta errealitateak berak ukatu egin dutena bino kontestualizatzen zuela nolabait zein izango zen hortik aurrera horrek hartuko zuen norabidea. Lehendabiziko goiz horretan eta geroago ere komunikabide gehienetan edo mass medietan nahi bada, errelatoak oso marka zuzenak zituen zentzu horren inguruan.
Non kokatuko zenuke medioek guzti honbetan jokatu zuten papera?
Komunikabideek eman zuten gertaeren errelato hori gabe, eraiki zuten bertsio edo trataera komunikatibo hori gabe ezin izango zen gaur arte luzatzen den muntaia mantendu. Modu kritiko batez beharrean, modu uniboko batean egin zuten egoeraren errelato bat. Era berean kontestualizazio politiko bat eman zioten, gertaeren atzean bestelako zergatiak zeudela adieraziz . Gainera azpimagarria da komunikabide ezberdinek ez zutela errelato oso antzekoak egin baizik eta funtsean kontakizun berbera argitaratu zutela eta hor ikusten zen, beste milaka aldiz gertatu den moduan, kasu honetan ere konnotazio oso konkretu bat erabiltzen zela eta ondorio politiko batzuk ekarriko zituela. Horrenbestez, komunikabideak fundamentalak eta funtseskoak izan dira, elemento tronkal bat desinformazioan edo zuzenean gezurretan jauzi dena. Injustizia hau gaur arte iraundu ahal izateko muntaiaren funtsetako bat, oinarrizko zutabe bat izan da komunikabideena, garrantzitsuenetarikoa errelatoaren eraikuntza horren baitan.
Gogoratzen duzute zer medioetan ikusi zenuten lehenbizikoz handikeri honen aztarna edo irudirik?
Elkarrizketatua 1: Nik gogoan ditut lehenbiziko egunetan Antena 3 eta Telecincon goizean zehar hainbat orduz egoten diren magazine horietan, Espejo Público, Ana Rosa eta holakoetan, hor nonbait ordu horietan jende askok ikusten du telebista…hor hasi ginen iada beldurtzen, esaten “hemen mobida latza badator, bestela zertara hainbeste ordu inbertitzea historia hori errepikatzen” eta, gainera, etxekoak ere, nolabait esateagatik, hasieratik onartu zuten bertsio bakarra. Ikusi zen bertsio hori prestatua zela eta inor ez zen hasi liskar bezala kokatzen gertaera eta tartean guardia zibila zegoela, gaur egun onartua den bezala. Ez ez, hasieratik izan zen “eraso”. Insistitu zuten hainbeste “eraso, eraso, eraso” gero adjetiboak, jende kopurua… Nik gogoratzen ditudanak horiek dira Antena 3, Telecinco eta guzti horietan ematen diren goizeko programa horiek.
Elkarrizketatua 2: Nik aldiz gogoratzen dut El Mundo, La Razon.. idatzizko komunikabideen edizio digitaletan horren azkar, horren relato luzea eta deskripzio berberarekin zetorrena. Aurreprestaketa oraindikan nabariago ikusten den horretan. Gogoratzen ditut titular batzuk eta bazegoen iada karakterizazio bat “decenas” edo “cincuenta radicales”, “cincuenta abertzales”, “enboscada a guardias civiles”, bazen kontestualizazio oso bat erakusten zuena bestelako irakurketa bat edota bestelako etekin batzuk atera nahi zutela gaueko egoera horretatik eta idatzizko komunikabide digitaletan idatzietan oso argi ikusten zen zeintzuk ziren klabeak antolatu nahi zuten muntai horretan edota zer nolako etekin edo helburu politiko zegoen guzti honen atzean.
Altsasuko herriarentzat zer suposatu zuen egun horietan martxan jarri zen eta gerora mantendu den praktika komunikatibo hori?
Altsasuko herri osoak erasotua ikusi zuen bere burua. Kontuan hartu behar dugu errelato horren beste elementu bat izan zela Altsasu bera ia ia ezin bizi den herri baten moduan deskribatzearena, bizilagunak biolentoak bezala aurkeztea edo giro hori bazuen herri bat aurkeztea, izan ere behar zuten elemento bat errelato hori justifikatzeko eta muntaia eraikitzeko.
Gazte batzuk edo gazteria bera kriminalizatzeko edo egoera politiko hori ahalbideratzeko behar zuten beste elementu bat: herriaren deskribapen latza egitea. Kokatzea ez bakarrik herria baizik eta nolako herria zen, nola bizitzen zen Altsasun, nolako egoera ematen zen Altsasun. Horrek suposatzen zuen errealitate dosi bat jende askorentzako, iada ez bakarrik gertatu zenaren inguruan zer zen edo zer izan litekeen kontatzen zebiltzala baizik eta bazegoelako gezur oso handi bat herri osoari buruz. Orduan herria erasotua ikusi zuen bere burua eta hortik ere abiatuta jendea nolabait kontestualizatu zuen guzti hau eta larritu egin zen bizi izan zenaren aurrean.
Gogoratzeko daukagu “lotsaren marra” hori, errepidearen alde batetik bestera nolakoa zen jendea asmatzen zuena, jende bat eta bestea ez zela elkar hitzegiten esan zuena…Baziren fabulazio asko beharrezkoak zituztenak muntai honekin zuten helburua lortzeko eta ekinbide horretan Altsasu desitxuratzea eta Altsasu kriminalizatzea beharrezkoa zen ere. Hori oso argi ikusten duzu zuk zaudenean leku batean eta ikusten duzuenean leku horri erreferentzi egiteko erabiltzen diren hitz eta datuak gezurrak direla. Egoera horretan zure buruak klik batzuk egiten ditu eta nik uste dut jendea erasotua eta minduta sentitu zela, hori izan zen nik uste komunikabideekiko lehenbiziko erreakzioa. Gero, joan zirenean komunikabide batzuetan lan egiten duten unibertsitatetik pasatutako batzuk, zeren kazetari deitzea asko da, joan zirenean mikrofonoarekin izkutuan saiatzeko hori baieztatzen eta jarraitzeko guzti horrekin, oraindikan areagotu egin zen eraso sentsazio hori eta gezurraren errealitate hori mundu guztiaren aurrean jarri zen.
Elkarrizketatua 1: Probokazio saio asko egon ziren, orain gogoratu naiz Ana Beltran bera ere joan zela egun batean Altsasuko kaleetatik paseo bat egitera kamarak atzetik zituela eta nonbait esperoko zuen jendea joango zitzaiola gainera, iraindu edo garraxi egitera, merezi bai, eta bere amorrua izan zen jendeak ez ziola kasurik egiten gero asmatu zuten norbaitek burua buelta eman zuela eta begiratu ziola gaizki…
Erantzunari dagokionez beraiek bilatzen baldin bazuten iritzi publikoa manipulatzea, beste nonbaiten lortuko zuten, baina Altsasun lortu zuten justo kontrakoa, aipatu duguna gertatu zelakoz. Urte askotan begiak itxita eduki dituztenak edo ez direnak kontziente izan gizartean gertatzen diren gauzetaz begiak ireki zituzten eta oso bitxia zen lehenengo momentutik bat egiten genuelako kalean, ez dut esango ideologia ezberdinetako jendea bakarrik, kontrakoak izan daitezkeen ideologiak ere; manifa batean topatzen zinen mezatik zetorren 80 urteko emakume batekin. Horrek erakusten digu herri osoak hartu zuela erasoa beretzat eta horrek alde on hori edo erantzun hori probokatu zuen herri bezala erantzuten kapazidadea ikusi genuela eta horretan hasi ginela.
Nafar gizartea kontziente da kasuak berak izan duen bilakaeraz eta medioek jokatu duten paperaz?
Elkarrizketatua 1: Nik uste baietz. Oinarria lehenengo asmo komunikatiboan jartzen dut ere, zeren ez dut uste komunikabideek modu isolatuan jokatu zutela muntai honen eraikuntzan. Baziren beste botere edo indar faktiko batzuen bozeramaile ere. Horiek bilatzen bazuten nolabait Altsasun egitea banaketa bat, gezurraren aurrean Altsasu bat egin zuen. Beste leku batzuetara transmititzen denean ez da sektore ideologiko bat gauza bat esaten duela eta herriko beste sektore batzuk beste gauza bat esaten dutela baizik eta hemen ikusten dela nahiz eta edonola pentsatuta ere Altsasuren inguruan esandakoak gezurra direla. Nafarroako gizarteari hori transmititzeak potentzialidade oso haundia du. Ez da bertsio bat eta bestearen azalpena baizik eta herri osoaren azalpena dugu, transbertsala, ideologikoki ezberdinak direnen artean emanda eta horrek badu pisu espezifiko bat lagundu egin duena gero jendeak ez irensteko esan diren gauza guztiekin; hori funtseskoa izan da lehendabiziko pausoentzat.
Eta gero Nafarroan zehar egindako birak, hitzaldiak, egindako lanketak, errealitatea bestelakoa zela erakusteko egindako lan handia… egindako guztiak joan dira hazitzen eta hazitzen eta nik uste dut orain dela hilabete batzuk Iruñan egindako bi mobilizazio horiek, Nafarroan egin diren handienetarikoak azken hamarkadetan, horren seinale nabarmena direla baita aztertzeko zer nolako zabalkuntza eman den eragile sozial, politiko, sindikalen artean, batzuk gertaera honen aurrean hartutako posizioa aldatuz errealitatearen poderioz.
Zentzu horretan kalkulo akats bat egin zutela uste dut, pentsatzen zutenean komunikabide gehien gehienetatik gezurra bat zabalduta irabaziko zela nolabait. Baina errealitateak eta etengabeko lanak Nafarroako gizartean gezurretan ari zirela erakutsi du nik uste, eta injustizia zein muntai baten aurrean gaudela eta hau ez dela onargarria. Hori transmititu da tranbertsalki Nafarroako gizartean. Honek ekarri du politikoki etekin bat atera nahi bazuten auzia bera arazo batean bilakatzea guzti honen atzean muntaia antolatzen aritu direnentzako.
Altsasuko kasuak aurrean utzi digu oso latza den egoera mediatiko bat, bino baita ere gizarte zibiletik eraginda zer nolako aukerak dauden botere mediatikoaren eragina iraultzeko. Zer ikaspen atera daitezke hemendik?
Elkarrizketatua 2: Denbora hontan ikusi dudan inpresioa da bazutela zabaldua birtualitate bat errealitatea bihurtu nahi zutela; kontakizun bat bazuten baina gero herriko jendeak eta baita ere gehienbat gurasoek hartu zuten ardura atez ate joaten, ate guztietara modu duin batez joaz, parafernaliarik gabe kontatuz bizitutakoa eta zer ikusi da hitzegin duzunean jendearekin eta kontatzen diozuenean errealitatea esaten duzu, “bueno, nahi baduzu hartu nire bertsio bezela, nik kontatzen dizut bizitutakoa, sinisten didazun ala ez hori ez da nire ardura eta gero atera zure konklusioak”, horrera iritsi gabe, berehala konturatzen zinen jedeak flipatzen egiten zuela, “ze astakeri da hori, ez?” Ordun ia joaten ginenean jendearengana bazegoen jarrera ireki bat nolabait esateko entzuteko prest baino gehiago, entzun nahi zuen gehiago bino argi zuten iada hor manipulazio bat egon zela ordun ia zer erakusten du horrek ba jendea ez dela hain tuntuna batzuk saldu nahi duten bezala, jendeari informazioa ematen baldin bazaio badu kriterioa iritsi behar gara berarengana. Nola? Ba askotan modu bakarra da guk geuk hartuz iniziatiba, baditugu gure medio propioak jendearengana joaten. Hori ikusi genuen ere martxekin, sekulako harrera izan genuen eskualdetan, nik konkretuki parte hartu nuen antolakuntzan tokatu zitzaidan zonaldetan ezin nuen zinetzi, hain herri txikitan jende guztia parte hartzeko prest, eta hara joan nahi zuen eta gelditu…
Elkarrizketatua 1: Nik uste badirela bi elementu kontuan hartzeko gainditzeko bertsio ofizial tranposo hori eta horren boteretsuak diren medioetatik eta atzean dagoen indar guztiarekin botatzen direnak. Bat, zintzotasuna eta lana, errealitatea erakutsiz eta azalduz eta hor bai, halako olatu informatibo erraldoi bat gainditzea denbora eta insistentzia eta perseberantzia eman behar da baina lortu daitekela.
Beste bat, erreealitate bat ere gauza batzuk aldatzen ari direla ; ohiruta gaude Euskal Herrian bertsio ofizialak nolabait inkuestionableak direnak izaten direla sektore zabal batendako hinpermeabilizatutak beste zerbait aditzerakoan eta nik uste dut hinpermeabilizazio hori gainditu daitekela jendearekin harremanak izaten eta gauzak konpartitzen, gainditu daitekela eta jendeak ez bakarrik aditu baizik eta aditzen duenaz arreta jartzeko joera elikatu daitezkela ez bakarrik jendeari ailegatzea baizik eta jendearengana sinesgarritasunez eta zintzotasunarekin ailegatzea. Beste batzutan jendeak esaten zuen…ez dut ezer adigtu nahi, bufff utzi hortaz..baino ia errealitate hori gainditu daiteke eta gainditu beharra dago
Altsasuko kasua eredutzat hartuz nola uste duzue dagoela komunikabideen osasun demokratikoa?
Estatu mailan egoera oso kritikoan, ustez behintzat jantzi demokratikoa zuten batzuk segun zeri buruz ari diren eta hartzen badugu gure kasua eredu bezela tratamendu berdina ematen dio bata zein besteak, nonbait estatu mailan oso merkea da guri buruz kristonak esatea. Etxetik gertuago, gure kasuak uste dut lagundu duela behintzat medio batzuetan zerbait argitzeko bino osasuna? Nik uste beharko lukeen egoeratik oraindik urrun
Elkarrizketatua 1: Nik esango nuke mass mediek orokorrean, komunikabide gutxi batzuetaz ari gara eta enpresa komunikatibo gutxiagoetaz oraindik eta komunikabide enpresa horiek dituzten loturak eta lerro editorialak eta nolbaiteko amatasuna estatuarekiko eta beste gauz batzuekiko badute muga batzuk, esan nahi dut esparru bat benetan marko batetik ez dute aterako, marku batetik ateratzeak suposatzen du konfrontatzea benetan etabar. Aspektu kritikoak mantentzea gauza batzuetan baina beti marko konkretu baten baitan, hor badaude muga batzuk eta mass mediek ez dituzte berauke gainditzen. Kazetariren batek pasatzen badu marra hori bere lanpostua jokuan izan dezake, hortaz nik uste osasun demokratikorik dagoela ezin dela esan esparu komunikatiboaz ari garenean espainiar mass medien arloan, baizik eta marku baten atzetik servidumbre batera
Elkarrizketutakoa 2: Kazetariren batek, herrikoa denak, ez dut bere izena esango, ezaguna diren medioetan lan egiten du esaten zuen bere lanbideaz lotsatuta; ez zuela uste sekulan hori esango zuenik; kazetaria izateaz lotsatuta zegoela adierazten zuen. Kazetari lanbidea, batez ere hasierako sei hilabete horietan geratu zen lanbide zikin bat bezala eta horrela adierazi zuten kazetari askok
Elkarrizketatua 1: Audientzia nazionalaren atarian baziren mass media guztietako kazetariak bertan, kamarak eta kazetariak eta ari ziren bizitzen egoera lehen eskuz etabar eta esaten zutena zen nik bizi eta ikusten ari naizen errealitate bat eta gero nola egiten den editatu edo linea editorialarekin kontrastean ari ziren minduta eta flipatzen. Zen egoera bat ikusi eta transmititu egiten zutena. Nola bizi zuten lehen planoan eta gero nola editatzen zen argi adierazten zuten
Eta Altsasuko kasuaz ari gara, altsasuko kasuan batzuk adierazten zutenaren aurka errealitatea eskandalu bat bilakatu da hasierako kontakizuna mantentzea, eskandalu bat mantentzea esan ziren gauza asko ta asko behin eta berriro frogatu delako ez zela hori lortu delako gauza bat frogatu hori gezurtatzen duena, eskandalu bat bilakatu da. Buelta eman edo zuzendu baino isiltasunera pasatu dira inoiz ez direlako marko hortik aterako
Zer beharko luke izan kazetaritza eta zuen esperientziatik abiatuta?
Kazetaritzaren helburua zein da? Informazioa ematea ez? Objetibitatea ez da existitzen, baina errealitatearen traslado bat ematea, errealitatea zein den adieraztea zeindagon kolokan, zein den ezdakit zer hori izan beharko luke kazetari bat, baino horretarako izan beharko luke komunikabideak horri erantzuten diotenak, izan ere kazetariei margen hori ematen diotenak eta ez interes oso zehatz batzuei lotuta daudenak. Deitzen diote linea editoriala, bino gero linea editoriala enpresa handietan bilakatzen da dirua ematen duen horretan, dmerkatua, publizitatea, badut informazio iturri hauek zaindutak… pixka bat trueke horretatik
Kazetariak egin beharko lukena izan beharko zen errealitatearen traslado bat zintzoki berak ikusi duenaren baitan eta komunikabideak hori errespetatu, printizipioz hori izan beharko luke. Bino kazetaritzaren eta demokraziaz ari garela kazetariaren papera orokorrean benetako demokrazia batean izan beharko luke boterearen fiskalizazio bat eta boterearen kontrol bat boterak duena ekilibratzea ere eta gizarteak jakin dezala errealitatearen horretan zertan datza, el cuarto poder deitzen zaio bino gero adierazpen askatasuna eta kazetariak askotan hartzen dugu horren garante bezala baina esan dut lehendabiziko funtzioa da bterea ere fiskalizatzea errealitatearen kontakizunaren baitan, eta ez asmakizaunaren baitan bi elementu horiek kokatzen ditut nik pixka bat zentzu horretan.
Badira komunikabide batzuk beste joera bat izan dutenak nahiz eta estatalak izan ere, ez dira masiboak, ez dira mass mediak enpresa handietakoak baino badira komunikabide batzuk duintasunez eta badakigula hori bermatu egin dutenak kasu honen inguruan baina orokorrean bi kondizio horiek ez dira izan ezta gutxiago ere baizik eta guztiz kontrakoa errealitate ofiziala nahiz eta faltsua izan, horren mantentzean jokatu da komunikabideen papera eta boterearen aldeko joera bat izan nahiz eta errealitatearen eta egiaren kontra jo eta izan da guztiz kontrakoa mass media orokor eta nagusien artean bino hori salbuespen duin batzuk badaude hori ere aipatu behar da.
Bestelako kazetaritza praktikarik aurkitu ahal duzue?
EH mailan baditugu batzuk horrela jokatu dutenak, baita kazetari batzuk entitate publikoetan lan egiten dutenak eta baita ere paper hori jokatu dutenak errealitatearen poderioz edo dena delakoa baino ala jokatu egin dutenak, erraz ikus daiteke hori.
Estatu mailan ere badire salbuespen duin batzuk, gainera baldin bada suposatzen dena egin beharko luketena, horren salbuespen bilakatuz errealitatea da eskertzera jotzen duzula, kontrakorriente joan diren horiei eta funtsean ikusi dutenaren kontakizuna baino ez dutenak egin, horiek eman dira.
Zintzoki eta benetan zintzotasunez jokatu dutenak, normala den bezela baino egoera dagoen bezala harritu egiten gara. Beste batzuk baina, onartu dute baino isiltasunez jokatu dute, ez dira olatu edo tsunami horren baitan erori bino isiltasuna izan da nagusiki erabilitakoa. Estatu mailan ere komunikabide alternatiboak aurkitu ditugu, bestelako trataera bat eman dutenak. Bino horiek salbuespenak izan dira, duintasunezkoak bai, baino salbuespenak.