“Komunikabideek eraiki zuten errelato hori gabe ezin izango zen gaur arte luzatzen den muntaia mantendu”

Urtarrilak 28 2019

Altsasukoak Aske! Plataformarekin bildu gara komunikabideek kasu honetan jokatu duten papera aztertzeko. Azken urteetako errepresio kasurik mediatikoenetarikoa dugu Altsasukoa. Eredu demokratikoetatik urrun, kasuaren trataeran manipulazioa eta desinformazioa izan dira nagusi, elkarrizketutako plataformako kideek argi azaldu diguten bezala.

Gertakarien bi urte baino gehiagotara zein da gaur egungo egoera?

Gaur egungo egoera markatuta dago ibilbide judizialarengatik, momentu honetan Auzitegi Nazionalean sententziaren berrikusketa ospatuko baitda. Auzitegi Nazionala badakigu zer den sententzia eta kondena egin zuen berbera, paso egin zuena errealitateaz, paso egin zuena probetaz, oztopo guztiak jarri zituenak eta salbuespenezko tribunal bat dena, orduan kontestua egoera horretan dago.

Bistaratze bat ospatuko da urtarrilaren 23 eta 24ean eta bertan sententziari egindako errekurtsoak hausnartuko dira. Bai akusazioak jarritakoak zeintzuak terrorismo eskaerara eta zortzi gazteen kontrako 52 eta 62 urte bitarteko zigor eskaeretara itzultzen direnak; horretan dago bai fiskalia, bai Guardia Zibila (nonnahikoa dena prozesu guztian), bai akusazio partikularra, baita COVITE eta besteak, guztiak horretan nolabait kokatu direlarik eta bestaldetik defentsek egin zuten errekurtsoa, absoluzioa eskatzen duena bai bi urte hauetan eta baita ere epaiketa bertan ikusi zen guztiarengatik; gogoratzearren akusazioaren errelatoa ukatzen zuten bideoak, testigantzak, sinatu gabeko deklarazioak gero ez zirela horrelakoak, jasandako irregularidade eta oztopo guztiak defentsako probak balioztatzeko. Hor ikusi zenaren ondorioz oraindikan gehiago absoluzioa eskatzen da guztietarako eta abaniko zabal horretan Audientzia Nazionalaren menpe geratzen da errekurtsoa hausnartzea. Hortaz, momentu honetan judizialki markatzen da barruan daudenen egoera eta kanpoan dagoen neskaren egoera zein izan daiteke.

Bestalde, gure aldetik lanean jarraitzen dugu muntaiaren desmuntaiean sakontzen, guzti honen atzean dagoen operazio politikoa azalerazteko eta maila batean asmo horiek deusestatzeko. Ezin dugu ibilbide judiziala eta muntaiaren asmoa bera banandu eta lan egin behar dugu bai desmontaia lortzeko bai eta gertatzen ari denaren aurrean justizia exijitzeko.

Gertaeren egunetara hurbilduz, nola hasi zen egoera hau ahalbidetu duen kontakizuna eraikitzen?

Gezurra badirudi ere errealitatea da Altsasuko herritar gehienek, bertan bizi garen gehienek, egoera honen inguruan lehenbizikoz komunikabideengarik izan genuela berri bai eta atxiloketa batzuk eman zirelako.

Nolabaiteko ofentsiba oso bat egon zen. Komunikabide estatal guztiak eta baita Euskal Herriko hainbat komunikabidek hurrengo goizean iada errelato uniboko bat bota zuten, gertaeren 6/8 orduetara. Titularretan jaurti zituztenak bazituzten iada deribatu argi batzuk, pista asko ematen zituztenak: “enboskada” hitza, “ guardia zibilei egindako enboskada bat”… terminologia militarrean kokatuz goizeko bostetan festa egun batean gertatutako zerbaiti buruz aritzeko. Gero ere, zenbat jende parte hartu zuen bezalako datu faltsuak, 50 pertsonako datua, zein izan zen zergatia, zeintzuk ziren ondorioak nola gertatu ziren gauzak …bazegoen errelato oso bat ordu gutxitara gerora herritarrek eta errealitateak berak ukatu egin dutena baino kontestualizatzen zuela nolabait zein izango zen hortik aurrera horrek hartuko zuen norabidea. Lehendabiziko goiz horretan eta geroago ere komunikabide gehienetan edo mass medietan nahi bada, errelatoak oso marka zuzenak zituen zentzu horren inguruan.

Non kokatuko zenukete medioek guzti honetan jokatu duten papera?

Komunikabideek eman zuten gertaeren errelato hori gabe, eraiki zuten bertsio edo trataera komunikatibo hori gabe ezin izango zen gaur arte luzatzen den muntaia mantendu. Modu kritiko batez beharrean, modu uniboko batean egin zuten egoeraren errelato bat. Era berean kontestualizazio politiko bat eman zioten, gertaeren atzean bestelako zergatiak zeudela adieraziz. Gainera azpimagarria da komunikabide ezberdinek ez zutela errelato oso antzekoak egin baizik eta funtsean kontakizun berbera argitaratu zutela eta hor ikusten zen, beste milaka aldiz gertatu den moduan, kasu honetan ere konnotazio oso konkretu bat erabiltzen zela eta ondorio politiko batzuk ekarriko zituela. Horrenbestez, komunikabideak fundamentalak eta funtseskoak izan dira, elemento tronkal bat desinformazioan edo zuzenean gezurretan jauzi dena. Injustizia hau gaur arte iraundu ahal izateko muntaiaren funtsetako bat, oinarrizko zutabe bat izan da komunikabideena, garrantzitsuenetarikoa errelatoaren eraikuntza horren baitan.

Gogoratzen duzute zer medioetan ikusi zenuten lehenbizikoz handikeri honen aztarna edo irudirik?

Plataformako 1 kidea: Nik gogoan ditut lehenbiziko egunetan Antena 3 eta Telecincon goizean zehar hainbat orduz egoten diren magazine horietan, Espejo Público, Ana Rosa eta holakoetan, hor nonbait ordu horietan jende askok ikusten du telebista, hor hasi ginen iada beldurtzen, esaten “hemen mobida latza badator, bestela zertara hainbeste ordu inbertitzea historia hori errepikatzen” eta, gainera, etxekoak ere, nolabait esateagatik, hasieratik onartu zuten bertsio bakarra. Ikusi zen bertsio hori prestatua zela eta inor ez zen hasi liskar bezala kokatzen gertaera eta tartean guardia zibila zegoela, gaur egun onartua den bezala. Ez ez, hasieratik izan zen “eraso”. Insistitu zuten hainbeste “eraso, eraso, eraso” gero adjetiboak, jende kopurua… Nik gogoratzen ditudanak horiek dira Antena 3, Telecinco eta guzti horietan ematen diren goizeko programa horiek.

Plataformako 2. kidea: Nik aldiz gogoratzen dut El Mundo, La Razon.. idatzizko komunikabideen edizio digitaletan horren azkar, horren relato luzea eta deskripzio berberarekin zetorrena. Aurreprestaketa oraindikan nabariago ikusten den horretan. Gogoratzen ditut titular batzuk eta bazegoen iada karakterizazio bat “decenas” edo “cincuenta radicales”, “cincuenta abertzales”, “enboscada a guardias civiles”, bazen kontestualizazio oso bat erakusten zuena bestelako irakurketa bat edota bestelako etekin batzuk atera nahi zutela gaueko egoera horretatik eta idatzizko komunikabide digitaletan idatzietan oso argi ikusten zen zeintzuk ziren klabeak antolatu nahi zuten muntai horretan edota zer nolako etekin edo helburu politiko zegoen guzti honen atzean.

Altsasuko herriarentzat zer suposatu zuen egun horietan martxan jarri zen eta gerora mantendu den praktika komunikatibo hori?

Plataformako 2. kidea: Altsasuko herri osoak erasotua ikusi zuen bere burua. Kontuan hartu behar dugu errelato horren beste elementu bat izan zela Altsasu bera ia ia ezin bizi den herri baten moduan deskribatzearena, bizilagunak biolentoak bezala aurkeztea edo giro hori bazuen herri bat aurkeztea, izan ere behar zuten elemento bat errelato hori justifikatzeko eta muntaia eraikitzeko.

Gazte batzuk edo gazteria bera kriminalizatzeko edo egoera politiko hori ahalbideratzeko behar zuten beste elementu bat: herriaren deskribapen latza egitea. Kokatzea ez bakarrik herria baizik eta nolako herria zen, nola bizitzen zen Altsasun, nolako egoera ematen zen Altsasun. Horrek suposatzen zuen errealitate dosi bat jende askorentzako, iada ez bakarrik gertatu zenaren inguruan zer zen edo zer izan litekeen kontatzen zebiltzala baizik eta bazegoelako gezur oso handi bat herri osoari buruz. Orduan herria erasotua ikusi zuen bere burua eta hortik ere abiatuta, jendea nolabait kontestualizatu zuen guzti hau eta larritu egin zen bizi izan zenaren aurrean.

Gogoratzeko daukagu “lotsaren marra” hori, errepidearen alde batetik bestera nolakoa zen jendea asmatzen zuena, jende bat eta bestea ez zela elkar hitzegiten esan zuena…Baziren fabulazio asko beharrezkoak zituztenak muntai honekin zuten helburua lortzeko eta ekinbide horretan Altsasu desitxuratzea eta Altsasu kriminalizatzea beharrezkoa zen ere. Hori oso argi ikusten duzu zuk zaudenean leku batean eta ikusten duzuenean leku horri erreferentzi egiteko erabiltzen diren hitz eta datuak gezurrak direla. Egoera horretan zure buruak klik batzuk egiten ditu eta nik uste dut jendea erasotua eta minduta sentitu zela, hori izan zen nik uste komunikabideekiko lehenbiziko erreakzioa. Gero, joan zirenean komunikabide batzuetan lan egiten duten unibertsitatetik pasatutako batzuk, zeren kazetari deitzea asko da, joan zirenean mikrofonoarekin izkutuan saiatzeko hori baieztatzen eta jarraitzeko guzti horrekin, oraindikan areagotu egin zen eraso sentsazio hori eta gezurraren errealitate hori mundu guztiaren aurrean jarri zen.

Plataformako 1. kidea: Probokazio saio asko egon ziren, orain gogoratu naiz Ana Beltran bera ere joan zela egun batean Altsasuko kaleetatik paseo bat egitera kamarak atzetik zituela eta nonbait esperoko zuen jendea joango zitzaiola gainera, iraindu edo garraxi egitera, merezi bai, eta bere amorrua izan zen jendeak ez ziola kasurik egiten gero asmatu zuten norbaitek burua buelta eman zuela eta begiratu ziola gaizki…

Erantzunari dagokionez beraiek bilatzen baldin bazuten iritzi publikoa manipulatzea, beste nonbaiten lortuko zuten, baina Altsasun lortu zuten justo kontrakoa, aipatu duguna gertatu zelakoz. Urte askotan begiak itxita eduki dituztenak edo ez direnak kontziente izan gizartean gertatzen diren gauzetaz begiak ireki zituzten eta oso bitxia zen lehenengo momentutik bat egiten genuelako kalean, ez dut esango ideologia ezberdinetako jendea bakarrik, kontrakoak izan daitezkeen ideologiak ere; manifa batean topatzen zinen mezatik zetorren 80 urteko emakume batekin. Horrek erakusten digu herri osoak hartu zuela erasoa beretzat eta horrek alde on hori edo erantzun hori probokatu zuen; herri bezala erantzuten kapazidadea ikusi genuela eta horretan hasi ginela.

Nafar gizartea kontziente da kasuak berak izan duen bilakaeraz eta medioek jokatu duten paperaz?

Plataformako 2. kidea: Nik uste baietz. Oinarria lehenengo asmo komunikatiboan jartzen dut ere, zeren ez dut uste komunikabideek modu isolatuan jokatu zutela muntai honen eraikuntzan. Baziren beste botere edo indar faktiko batzuen bozeramaile ere. Horiek bilatzen bazuten nolabait Altsasun egitea banaketa bat, gezurraren aurrean Altsasuk bat egin zuen. Beste leku batzuetara transmititzen denean ez da sektore ideologiko bat gauza bat esaten duela eta herriko beste sektore batzuk beste gauza bat esaten dutela baizik eta hemen ikusten dela nahiz eta edonola pentsatuta ere Altsasuren inguruan esandakoak gezurra direla. Nafarroako gizarteari hori transmititzeak potentzialidade oso haundia du. Ez da bertsio bat eta bestearen azalpena baizik eta herri osoaren azalpena dugu, transbertsala, ideologikoki ezberdinak direnen artean emanda eta horrek badu pisu espezifiko bat lagundu egin duena gero jendeak ez irensteko esan diren gauza guztiekin; hori funtseskoa izan da lehendabiziko pausoentzat.

Eta gero Nafarroan zehar egindako birak, hitzaldiak, egindako lanketak, errealitatea bestelakoa zela erakusteko egindako lan handia… egindako guztiak joan dira hazitzen eta hazitzen eta nik uste dut orain dela hilabete batzuk Iruñan egindako bi mobilizazio horiek, Nafarroan egin diren handienetarikoak azken hamarkadetan, horren seinale nabarmena direla baita aztertzeko zer nolako zabalkuntza eman den eragile sozial, politiko, sindikalen artean, batzuk gertaera honen aurrean hartutako posizioa aldatuz errealitatearen poderioz.

Zentzu horretan kalkulo akats bat egin zutela uste dut, pentsatzen zutenean komunikabide gehien gehienetatik gezurra bat zabalduta irabaziko zela nolabait. Baina errealitateak eta etengabeko lanak Nafarroako gizartean gezurretan ari zirela erakutsi du nik uste, eta injustizia zein muntai baten aurrean gaudela eta hau ez dela onargarria. Hori transmititu da tranbertsalki Nafarroako gizartean. Honek ekarri du politikoki etekin bat atera nahi bazuten auzia bera arazo batean bilakatzea guzti honen atzean muntaia antolatzen aritu direnentzako.

Altsasuko kasuak aurrean utzi digu oso latza den egoera mediatiko bat, bino baita ere gizarte zibiletik eraginda zer nolako aukerak dauden botere mediatikoaren eragina iraultzeko. Zer ikaspen atera daiteke hemendik?

Plataformako 1. kidea: Denbora hontan izan dudan inpresioa da bazutela zabaldua birtualitate bat errealitatea bihurtu nahi zutela, kontakizun bat bazuten. Baina gero herriko jendeak eta baita ere gehienbat gurasoek hartu zuten arduragatik atez ate joaten, ate guztietara modu duin batez joaz, parafernaliarik gabe kontatuz bizitutakoa, ikusi dena da hitzegin duzunean jendearekin eta kontatzen diozuenean errealitatea esaten duzu, “bueno, nahi baduzu hartu nire bertsio bezela, nik kontatzen dizut bizitutakoa, sinisten didazun ala ez hori ez da nire ardura eta gero atera zure konklusioak”, horrera iritsi gabe, berehala konturatzen zinen jedeak flipatzen egiten zuela, “ze astakeri da hori, ez?” Ordun ia joaten ginenean jendearengana bazegoen jarrera ireki bat nolabait esateko entzuteko prest baino gehiago, entzun nahi zuen gehiago bino argi zuten iada hor manipulazio bat egon zela ordun ia zer erakusten du horrek ba jendea ez dela hain tuntuna batzuk saldu nahi duten bezala, jendeari informazioa ematen baldin bazaio badu kriterioa eta hortaz iritsi behar garela berarengana. Nola? Ba askotan modu bakarra da guk geuk hartuz iniziatiba, baditugu gure medio propioak jendearengana joaten. Hori ikusi genuen ere martxekin, sekulako harrera izan genuen eskualdetan, nik konkretuki parte hartu nuen antolakuntzan, tokatu zitzaidan zonaldetan ezin nuen zinetzi, hain herri txikitan jende guztia parte hartzeko prest, eta martxa hara joatea nahi zuen eta gelditu…

Plataformako 2. kidea: Nik uste badirela bi elementu kontuan hartzeko gainditzeko bertsio ofizial tranposo hori eta horren boteretsuak diren medioetatik eta atzean dagoen indar guztiarekin botatzen direnak.

Bat, zintzotasuna eta lana, errealitatea erakutsiz eta azalduz eta hor bai, halako olatu informatibo erraldoi bat gainditzea denbora eta insistentzia eskatzen du, pertseberantzia behar da, bino ikusten dugu lortu daitekela.

Beste bat, gauza batzuk aldatzen ari direlaren errealitatea. Euskal Herrian ohituta gaude bertsio ofizialak nolabait inkuestionableak izatea sektore zabal batendako, inpermeabilizaturik egoten direnak beste zerbait aditzerakoan. Nik uste dut inpermeabilizazio hori gainditu daitekela jendearekin harremanak izaten eta gauzak konpartitzen. Jarrera hori gainditu daitekela eta jendeak ez bakarrik aditu baizik eta aditzen duen horretan arreta jartzearen joera elikatu daitekela. Hau da, ez bakarrik jendeari ailegatzea baizik eta jendearengana sinesgarritasunez eta zintzotasunarekin ailegatzea. Beste batzuetan jendeak esaten zuen “ez dut ezer adigtu nahi, bufff utzi hortaz…” baino iada errealitate hori gainditu daiteke eta gainditu beharra dago.

Altsasuko kasua eredutzat hartuz nola uste duzue dagoela komunikabideen osasun demokratikoa?

Plataformako 1. kidea: Estatu mailan egoera oso kritikoan, ustez behintzat jantzi demokratikoa zuten batzuk segun zeri buruz ari diren, eta hartzen badugu gure kasua eredu bezela, tratamendu berdina ematen dio bata zein besteak, nonbait estatu mailan oso merkea da guri buruz kristonak esatea. Etxetik gertuago, gure kasuak uste dut lagundu duela behintzat medio batzuetan zerbait argitzeko. Bino osasuna? Nik uste beharko lukeen egoeratik oraindik orain, urrun.

Plataformako 2. kidea: Nik esango nuke mass mediek orokorrean, komunikabide gutxi batzuetaz ari gara hemen eta enpresa komunikatibo gutxiagoetaz oraindik; komunikabide enpresa horiek dituzten loturak eta lerro editorialak eta nolbaiteko amatasuna estatuarekiko eta beste gauz batzuekiko badutela muga batzuk. Esan nahi dut badagoela esparru mediatiko bat benetan marko batetik ez dena aterako, marku batetik ateratzeak suposatzen duelako konfrontatzea benetan etabar. Aspektu kritikoak manten ditzakete gauza batzuetan baina beti marko konkretu baten baitan, hor badaude muga batzuk eta mass mediek ez dituzte berauek gainditzen. Kazetariren batek pasatzen badu marra hori bere lanpostua jokuan izan dezake adibidez. Hortaz nik uste osasun demokratikorik dagoela ezin dela esan espainiako mass medien sektoreak ordezkatzen duen arlo komunikatiboaz ari garenean, baizik eta marku baten menpekotasun batean kokatzen den esparruaz.

Plataformako 1. kidea: Kazetariren batek, herrikoa denak, ez dut bere izena esango, ezaguna diren medioetan lan egiten du eta esaten zuen bere lanbideaz lotsatuta sentitzen zela. Ez zuela uste sekulan hori esango zuenik baina kazetaria izateaz lotsatuta zegoela adierazten zuen. Kazetari lanbidea, batez ere hasierako sei hilabete horietan, geratu zen lanbide zikin bat bezala eta nolabait horrela adierazi zuten kazetari askok ere.

Plataformako 2. kidea: Audientzia Nazionalaren atarian baziren mass media guztietako kamarak zein kazetariak, egoera lehen eskuz bizitzen ari zirenak etabar. Ongi, esaten zutena zen “nik bizi eta ikusten ari naizen errealitate bat, gero nola egiten den editatu linea editorialarekin kontrastean”. Nolabait ari ziren minduta eta flipatzen. Zen egoera bat ikusi eta transmititu egiten zutena. Nola bizi zuten lehen planoan eta gero nola editatzen zen argi adierazten zuten.

Altsasuko kasuan, batzuk adierazten zutenaren aurka, eskandalu bat bilakatu da hasierako kontakizuna mantentzea zeren eta esan ziren gauza asko eta asko behin eta berriro frogatu da ez zela hori. Lortu delako kontakizun hori gezurtatzen duena frogatzea. Horren aurrean medio asko errelatoari buelta eman edo zuzendu baino, isiltasunera pasatu dira inoiz ez direlako aipatutako marko hortik aterako.

Zuen esperientziatik abiatuta, zer beharko luke izan kazetaritza?

Plataformako 1. kidea: Kazetaritzaren helburua zein da? Informazioa ematea ez? Objetibitatea ez da existitzen, baina errealitatearen traslado bat ematea, errealitatea zein den adieraztea. Hori izan beharko luke kazetari baten jarduna, zintzoki ematen den errealitatearen traslado bat berak ikusi duenaren baitan eta komunikabideak hori errespetatu baino horretarako izan beharko lituzke horri erantzuten dioten komunikabideak, kazetariei tarte hori ematen diotenak e eta ez interes oso zehatz batzuei lotuta daudenak. Deitzen diote linea editoriala, bino gero linea editoriala enpresa handietan bilakatzen da; dirua ematen duen horretan, merkatua, publizitatea, trueke horregatik zainduta dauden informazio iturriak…

Kazetariak egin beharko lukena izan beharko zen, printizipioz hori izan beharko luke. Baino kazetaritzaz eta demokraziaz ari garela kazetariaren papera orokorrean benetako demokrazia batean izan beharko luke boterearen fiskalizazio bat eta boterearen kontrol bat. Botereak duena ekilibratzea ere eta gizarteak jakin dezala errealitatearen horretan zertan datza, el cuarto poder deitzen zaio. gero adierazpen askatasuna eta kazetariak askotan hartzen dugu horren garante bezala baina esan dut lehendabiziko funtzioa da bterea ere fiskalizatzea errealitatearen kontakizunaren baitan, eta ez asmakizaunaren baitan bi elementu horiek kokatzen ditut nik pixka bat zentzu horretan.

Badira komunikabide batzuk beste joera bat izan dutenak nahiz eta estatalak izan ere, ez dira masiboak, ez dira mass mediak enpresa handietakoak baino badira komunikabide batzuk duintasunez eta badakigula hori bermatu egin dutenak kasu honen inguruan baina orokorrean bi kondizio horiek ez dira izan ezta gutxiago ere baizik eta guztiz kontrakoa errealitate ofiziala nahiz eta faltsua izan, horren mantentzean jokatu da komunikabideen papera eta boterearen aldeko joera bat izan nahiz eta errealitatearen eta egiaren kontra jo eta izan da guztiz kontrakoa mass media orokor eta nagusien artean bino hori salbuespen duin batzuk badaude hori ere aipatu behar da.

Bestelako kazetaritza praktikarik aurkitu ahal duzue?

EH mailan baditugu batzuk horrela jokatu dutenak, baita kazetari batzuk entitate publikoetan lan egiten dutenak eta baita ere paper hori jokatu dutenak errealitatearen poderioz edo dena delakoa baino ala jokatu egin dutenak, erraz ikus daiteke hori.

Estatu mailan ere badire salbuespen duin batzuk, gainera baldin bada suposatzen dena egin beharko luketena, horren salbuespen bilakatuz errealitatea da eskertzera jotzen duzula, kontrakorriente joan diren horiei eta funtsean ikusi dutenaren kontakizuna baino ez dutenak egin, horiek eman dira.

Zintzoki eta benetan zintzotasunez jokatu dutenak egon dira, normala den bezela, baino egoera dagoen bezala harritu egiten gara. Beste batzuk baina, onartu dute baino isiltasunez jokatu dute, ez dira olatu edo tsunami horren baitan erori bino isiltasuna izan da nagusiki erabilitakoa. Estatu mailan ere komunikabide alternatiboak aurkitu ditugu, bestelako trataera bat eman dutenak. Bino horiek izan dira salbuespenak, duintasuneko salbuespenak, bino salbuespenak.